Στις 31 Ιουλίου 1920, ο Ίων Δραγούμης άφησε την τελευταία του πνοή στη λεωφόρο Κηφισίας. Διπλωμάτης, συγγραφέας, διανοητής, οραματιστής, ανήσυχο και επαναστατικό πνεύμα, ο Δραγούμης εξιδανικεύτηκε στη νεοελληνική συνείδηση λόγω του άωρου θανάτου του.
Δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από τους πολιτικούς του αντιπάλους, μια ημέρα αμέσως μετά από τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Παρίσι.
Δύο χρόνια μετά την εκλογή του στη Βουλή ο Δραγούμης εξορίστηκε πρώτα στην Κορσική (1917-1919) και στη συνέχεια στη Σκόπελο (1919).Στη φωτογραφία, ο Ίων με τον στρατηγό Βίκτωρα Δούσμανη στο ατμόπλοιο προς την Κορσική, Ιούλιος 1917.
Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη δολοφονία του Δραγούμη, το Τμήμα Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα διοργάνωσε τον Οκτώβριο του 2020 έκθεση με τίτλο «Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης», με αρχική διάρκεια τριών μηνών (15 Οκτωβρίου 2020 – 15 Ιανουαρίου 2021).
Η έκθεση -που έκλεισε μετά από τρεις εβδομάδες λειτουργίας λόγω των περιοριστικών μέτρων για την καταπολέμηση της πανδημίας- θα είναι διαθέσιμη στο κοινό διαδικτυακά από σήμερα, Πέμπτη 8 Απριλίου 2021, ώρα 7μμ, στην ιστοσελίδα της Αμερικανικής Σχολής (www.ascsa.edu.gr).
Στην έκθεση -που επιμελήθηκαν οι Ναταλία Βογκέικωφ, Ελευθερία Δαλέζιου, Λήδα Κωστάκη, Νατάσα Λαιμού και Αλέξης Μάλλιαρης- παρουσιάστηκε, για πρώτη φορά, άγνωστο και σπάνιο υλικό από το προσωπικό αρχείο του Ίωνος Δραγούμη που δωρήθηκε στην Αμερικανική Σχολή το 1959: τεκμήρια που διαφωτίζουν την παιδική του ηλικία, τη δράση του στον Μακεδονικό Αγώνα, τις ιδέες του περί κοινοτισμού και Ανατολικής Ομοσπονδίας, την αντιπαράθεσή του με τη Μεγάλη Ιδέα του Βενιζέλου, την εν ψυχρώ δολοφονία του, τις διαπροσωπικές του σχέσεις, τη συμβολή του στο κίνημα του δημοτικισμού, και την αποτίμηση του Δραγούμη στη σύγχρονη ιστορία.
Επίσης, για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στοιχεία και εκθέματα που αφορούν το σύγχρονο αλλά σύντομο Κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στο σημείο της εκτελέσεως -σήμερα λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι από το ξενοδοχείο «Χίλτον»- ανεγέρθηκε το 1921 μνημείο, λευκή κολώνα, όπως είχε ζητήσει με τους στίχους του ο Κωστής Παλαμάς, στην «Νεκρική Ωδή» που είχε συνθέσει (8 Αυγ. 1920) εις μνήμην του Δραγούμη: «Λευκή, ας βαλθή όπου έπεσες, κολώνα, / (Πώς έπεσες, γραφή να μην το λέει) / λευκή, με της Πατρίδας την εικόνα. / Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίει, / βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίει.» Οι στίχοι αυτοί χαράχθηκαν στο μνημείο.
Ο δεκαοκτάχρονος Ίων με τους αδελφούς του Φίλιππο και Αλέξανδρο και τη θεία του Tascha Κοντογιαννάκη, 1896. © Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Στην περιήγηση, διάρκειας 35 λεπτών, όσο, δηλαδή, θα διαρκούσε και μια επίσκεψη στον εκθεσιακό χώρο, οι επιμελητές της έκθεσης παρουσιάζουν τις επιμέρους θεματικές ενότητες και τα σπουδαιότερα εκθέματα, ενώ ακούγονται αποσπάσματα από τα προσωπικά ημερολόγια και τις επιστολές του Ίωνος Δραγούμη.
Ο Στέφανος Δραγούμης με τη σύζυγό του Ελίζα και επτά από τα έντεκα παιδιά τους: Χαρίκλεια, Αλεξάνδρα, Ναταλία, Ζωή, Ίωνα (πρώτη σειρά, αριστερά), Ευφροσύνη (Εύφη) και Νίκο, 1883 περίπου.
Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Οραματιστής ενός ρομαντικού μεγαλοϊδεατικού ελληνικού εθνικισμού, ο Δραγούμης ενεπλάκη στα πάθη του εθνικού Διχασμού, τα οποία και του στοίχισαν τη ζωή, αλλά και μετά τη δολοφονία του δεν έπαυσε να επηρεάζει την ελληνική σκέψη, όντας για άλλους από τους θαυμαστές του «μάρτυρας και ήρωας του Ελληνισμού», «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού», ή πάντως «ένας από τους πιο παρεξηγημένους, περισσότερο αμαυρωμένους και λιγότερο δικαιωμένους διανοητές της νεοελληνικής σκέψης και συνείδησης», για άλλους σωβινιστής, για άλλους ρομαντική και αμφιλεγόμενη, πάντοτε συναρπαστική προσωπικότητα.
Ο Δραγούμης συνδέθηκε με τη ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη, ενόσω υπηρετούσε στην Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη (1907-1908). Εκρηκτική και ενίοτε αυτοκαταστροφική, η σχέση του Δραγούμη με την Κοτοπούλη θα κρατήσει μέχρι τον θάνατό του.
Στη φωτογραφία, Ίων Δραγούμης και Μαρίκα Κοτοπούλη, Κωνσταντινούπολη 1908.
Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Ο ελληνοκεντρισμός του, μαζί με τον ρομαντικό και ηρωικό του χαρακτήρα, αλλά και τον αριστοκρατικό και φιλελεύθερο μαζί τρόπο ζωής του, δημιούργησαν έναν μύθο -μια «προσωπική μυθολογία» για τον Δραγούμη, όπως είχε αναφέρει ο Οδυσσέας Ελύτης.
